تفسر آیه 33 سوره احزاب

وَ قَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ الأُولى وَ أَقِمْنَ الصَّلاةَ وَ آتِینَ الزَّکاةَ وَ أَطِعْنَ اللّهَ وَ رَسُولَهُ إِنَّما یُرِیدُ اللّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً

33 ـ و در خانه هاى خود بمانید، و همچون دوران جاهلیت نخستین (در میان مردم) ظاهر نشوید، و نماز را بر پا دارید، و زکات را بپردازید، و خدا و رسولش را اطاعت کنید; خداوند فقط مى خواهد پلیدى و گناه را از شما اهلبیت دور کند و کاملاً شما را پاک سازد.

سپس، سومین دستور را که آن در زمینه رعایت عفت است چنین بیان مى کند: «شما در خانه هاى خود بمانید و همچون جاهلیت نخستین، در میان جمعیت ظاهر نشوید» و اندام و وسائل زینت خود را در معرض تماشاى دیگران قرار ندهید (وَ قَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ الأُولى).

«قَرْن» از ماده «وقار» به معنى سنگینى است، و کنایه از قرار گرفتن در خانه ها است، بعضى نیز احتمال داده اند: از ماده «قرار» بوده باشد که، از نظر نتیجه تفاوت چندانى با معنى اول نخواهد داشت.(1)

«تَبَرَّج» به معنى آشکار ساختن زینت در برابر مردم است، و از ماده «برج» گرفته شده که در برابر دیدگان همه ظاهر است.

اما این که منظور از «جاهلیت اولى» چیست؟ ظاهراً همان جاهلیتى است که مقارن عصر پیامبر(صلى الله علیه وآله) بوده، و به طورى که در تواریخ آمده، در آن موقع زنان حجاب درستى نداشتند، و دنباله روسرى هاى خود را به پشت سر مى انداختند به طورى که گلو و قسمتى از سینه و گردنبند و گوشواره هاى آنها نمایان بود، و به این ترتیب، قرآن همسران پیامبر(صلى الله علیه وآله) را از این گونه اعمال باز مى دارد.

بدون شک، این یک حکم عام است، و تکیه آیات بر زنان پیامبر(صلى الله علیه وآله) به عنوان تأکید بیشتر است، درست مثل این که: به شخص دانشمندى بگوئیم: تو که دانشمندى دروغ مگو! مفهومش این نیست که دروغ گفتن براى دیگران مجاز است، بلکه منظور این است که: یک مرد عالم باید به صورت مؤکدتر و جدى ترى از این کار پرهیز کند.

به هر حال، این تعبیر نشان مى دهد که: جاهلیت دیگرى همچون جاهلیت عرب در پیش است که ما امروز در عصر خود، آثار این پیشگوئى قرآن در دنیاى متمدن مادى را مى بینیم.

ولى مفسران، پیشین نظر به این که، چنین امرى را پیش بینى نمى کردند، براى تفسیر این کلمه، به زحمت افتاده بودند، لذا «جاهلیت اولى» را به فاصله میان «آدم و نوح»، و یا فاصله میان عصر «داود و سلیمان» که زنان با پیراهنهاى بدن نما بیرون مى آمدند، تفسیر کرده اند، تا جاهلیت قبل از اسلام را «جاهلیت ثانیه» بدانند!.

ولى، چنان که گفتیم، نیازى به این سخنان نیست، بلکه ظاهر این است «جاهلیت اولى» همان جاهلیت قبل از اسلام است که در جاى دیگر قرآن نیز به آن اشاره شده است (سوره «آل عمران»، آیه 154 و سوره «مائده»، آیه 50 و سوره «فتح»، آیه 26) و «جاهلیت ثانیه»، جاهلیتى است که بعداً پیدا خواهد شد (همچون عصر ما) شرح بیشتر این موضوع را در بحث نکات خواهیم داد.

بالاخره، دستور «چهارم» و «پنجم» و «ششم» را به این صورت بیان مى فرماید: «شما زنان پیامبر نماز را بر پا دارید، زکات را اداء کنید، و خدا و رسولش را اطاعت نمائید» (وَ أَقِمْنَ الصَّلاةَ وَ آتِینَ الزَّکاةَ وَ أَطِعْنَ اللّهَ وَ رَسُولَهُ).

اگر در میان عبادات، روى نماز و زکات، تکیه مى کند به خاطر آنست که: نماز، مهمترین راه ارتباط و پیوند با خالق است، و زکات هم در عین این که عبادت بزرگى است، پیوند محکمى با خلق خدا محسوب مى شود.

و اما جمله «أَطِعْنَ اللّهَ وَ رَسُولَهُ» یک حکم کلى است که تمام برنامه هاى الهى را فرا مى گیرد.

این دستورات سه گانه نیز نشان مى دهد که، احکام فوق، مخصوص به زنان پیامبر(صلى الله علیه وآله) نیست، بلکه براى همگان است، هر چند، در مورد آنان تأکید بیشترى دارد.

در پایان آیه مى افزاید: «خداوند فقط مى خواهد پلیدى و گناه را از شما اهلبیت دور کند و کاملاً شما را پاک سازد» (إِنَّما یُرِیدُ اللّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً).

تعبیر به «اِنَّما» که معمولاً براى حصر است، دلیل بر این است که این موهبت ویژه خاندان پیامبر(صلى الله علیه وآله) است.

جمله «یُرِیْدُ» اشاره به «اراده تکوینى» پروردگار است، و گرنه اراده تشریعى، و به تعبیر دیگر لزوم پاک نگاهداشتن خویش، انحصارى به خاندان پیامبر(صلى الله علیه وآله) ندارد، و همه مردم، بدون استثناء، به حکم شرع موظفند از هرگونه گناه و پلیدى پاک باشند.

ممکن است گفته شود: اراده تکوینى موجب یک نوع جبر است، ولى با توجه به بحثهائى که در مسأله معصوم بودن انبیاء و امامان(علیهم السلام) داشته ایم، پاسخ این سخن روشن مى شود، و در اینجا به طور خلاصه، مى توان گفت:

معصومان داراى یک نوع شایستگى اکتسابى از طریق اعمال خویشند، و یک نوع لیاقت ذاتى و موهبتى از سوى پروردگار، تا بتوانند الگو و اسوه مردم بوده باشند.

به تعبیر دیگر، معصومان به خاطر تأییدات الهى، و اعمال پاک خویش، چنان هستند که در عین داشتن قدرت و اختیار، براى گناه کردن، به سراغ گناه نمى روند درست همان گونه که هیچ فرد عاقلى حاضر نیست، قطعه آتشى را بر دارد و به دهان خویش بگذارد، با این که نه اجبارى در این کار است و نه اکراهى، این حالتى است که از درون وجود خود انسان بر اثر آگاهیها و مبادى فطرى و طبیعى مى جوشد، بى آن که جبر و اجبارى در کار باشد.

واژه «رِجْس» به معنى شىء ناپاک است، خواه ناپاک از نظر طبع آدمى باشد، یا به حکم عقل یا شرع و یا همه اینها.(2)

و این که: در بعضى از کلمات، «رجس» به معنى «گناه»، یا «شرک»، یا «بخل و حسد» و یا «اعتقاد باطل» و مانند آن تفسیر شده، در حقیقت بیان مصداقهائى از آن است، و گرنه مفهوم این کلمه، مفهومى عام و فراگیر است، و همه انواع پلیدیها را به حکم این که الف و لام در اینجا به اصطلاح «الف و لام جنس» است شامل مى شود.

«تَطْهِیر» به معنى پاک ساختن، و در حقیقت تأکیدى است بر مسأله «اذهاب رجس» و نفى پلیدیها، و ذکر آن به صورت «مفعول مطلق» در اینجا نیز تأکید دیگرى بر این معنى محسوب مى شود.

و اما تعبیر «اهل البیت» به اتفاق همه علماى اسلام، و مفسران، اشاره به اهلبیت پیامبر(علیهم السلام) است، و این چیزى است که از ظاهر خود آیه نیز فهمیده مى شود، چرا که «بیت»، گرچه به صورت مطلق در اینجا ذکر شده، اما به قرینه آیات قبل و بعد، منظور از آن، بیت و خانه پیامبر(صلى الله علیه وآله) است.(3)

اما این که مقصود از «اهل بیت پیامبر»(علیهم السلام) در اینجا چه اشخاصى مى باشد؟ در میان مفسران گفتگو است: بعضى آن را مخصوص همسران پیامبر(صلى الله علیه وآله)دانسته اند، و آیات قبل و بعد را که درباره ازواج رسول خدا(صلى الله علیه وآله) سخن مى گوید، قرینه این معنى شمرده اند.

ولى با توجه به یک مطلب، این عقیده نفى مى شود، و آن این که: ضمیرهائى که در آیات قبل و بعد آمده، عموماً به صورت ضمیر «جمع مؤنث» است، در حالى که ضمائر این قسمت از آیه (إِنَّما یُرِیدُ اللّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً) همه به صورت «جمع مذکر» است، و این نشان مى دهد، معنى دیگرى در نظر بوده است.

لذا بعضى دیگر از مفسران، از این مرحله گام فراتر نهاده و آیه را شامل همه خاندان پیامبر اعم از مردان و همسران او دانسته اند.

از سوى دیگر، روایات بسیار زیادى که در منابع اهل سنت و شیعه وارد شده، معنى دوم یعنى شمول همه خاندان پیامبر(صلى الله علیه وآله) را نیز نفى مى کند و مى گوید: مخاطب در آیه فوق منحصراً پنج نفرند: پیامبر(صلى الله علیه وآله)، على(علیه السلام) و فاطمه(علیها السلام) و حسن(علیه السلام) و حسین(علیه السلام).

با وجود این نصوص فراوان که قرینه روشنى بر تفسیر مفهوم آیه است تنها تفسیر قابل قبول، براى این آیه، همان معنى سوم یعنى اختصاص به «خمسه طیبه» است.

تنها سؤالى که در اینجا باقى مى ماند این است که: چگونه در لابلاى بحث از وظایف زنان پیامبر(صلى الله علیه وآله)، مطلبى گفته شده است که شامل زنان پیامبر(صلى الله علیه وآله) نمى شود.

پاسخ این سؤال را مفسر بزرگ مرحوم «طبرسى» در «مجمع البیان» چنین مى گوید: «این اولین بار نیست که در آیات قرآن، به آیاتى برخورد مى کنیم که در کنار هم قرار دارند، و اما از موضوعات مختلفى سخن مى گویند، قرآن پر است از این گونه بحثها، همچنین در کلام فصحاى عرب و اشعار آنان نیز نمونه هاى فراوانى براى این موضوع موجود است».

مفسر بزرگ، نویسنده «المیزان» پاسخ دیگرى بر آن افزوده که خلاصه اش چنین است: «ما هیچ دلیلى در دست نداریم که جمله «إِنَّما یُرِیدُ اللّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ...» همراه این آیات نازل شده است، بلکه از روایات به خوبى استفاده مى شود که: این قسمت جداگانه نازل گردیده، اما به هنگام جمع آورى آیات قرآن در عصر پیامبر(صلى الله علیه وآله)، یا بعد از آن، در کنار این آیات قرار داده شده است.

پاسخ سومى که مى توان از سؤال داد، این است که: قرآن مى خواهد به همسران پیامبر(صلى الله علیه وآله) بگوید: شما در میان خانواده اى قرار دارید که گروهى از آنان معصومند، کسى که در زیر سایه درخت عصمت و در کانون معصومان قرار گرفته، سزاوار است که بیش از دیگران مراقب خود باشد، و فراموش نکند که انتساب او به خانواده اى که پنج معصوم پاک در آن است مسؤلیتهاى سنگینى براى او ایجاد مى کند، و خدا و خلق خدا انتظارات فراوانى از او دارند.

منبع:http://makarem.ir/